اقتصاد های در حال گذار به اقتصاد هایی می گویند که طی یک دوره از تغییر و تحولات از یک نظام اقتصادی دولت محور به یک نظام اقتصادی بازار محور و آزاد تغییر شکل می دهند . چنین تحولاتی به تغییرات بزرگ سازمانی و ساختاری نیاز دارد.
در گذشته و بخاطر فروپاشی همبستگی جماهیر شوروی و فروپاشی نظام کمونیستی آن، شاهد به وجود آمدن اقتصاد های در حال گذار در این مناطق بودیم که نظیر آن را در کشور هایی مانند : روسیه، آلبانی، چک، لهستان، مجارستان، بلغارستان و ... دیدیم. اقتصاد این کشور ها به 2 گروه تقسیم پذیر هستند که در  گروه اول کشور هایی جا میگیرند که هیچ گونه سابقه فعالیت های اقتصادی خصوصی ای در آنها مشاهده نشده بود مانند آلبانی و گروه دیگر شامل کشور هایی هستند که اگر چه ناچیز اما بخش خصوصی در بخش هایی مانند خدمات فعالیت می کردند.

  در کشور ایران هم بار ها بحث خصوصی سازی مطرح شده است که نمونه آن «اصل 44» قانون اساسی می باشد، بنابراین اقتصاد ایران نیز در گروه اقتصاد های در حال گذار طبقه بندی می شود. با توجه به فعالیت بخش خصوصی در ایران در صنایع مختلف، اقتصاد ایران شباهت بیشتری با کشور هایی نظیر لهستان و جمهوری چک دارد. مطالعه اقتصاد های در حال گذار به ویژه کشور های کمونیستی به جهت داشتن مشکلات مشابه اقتصادی با کشور ایران حائز اهمیت است، زیرا می توان با مطالعه اقتصاد این کشور ها علاوه بر یادگیری درس های بسیار در زمینه حل کردن مشکلات مختلف، با مدیریت صحیح تغییرات ساختاری و سازمانی به ویژه در بخش نهاد ها از به وجود آمدن مشکلات متعدد جلوگیری کرد.

برای مثال به بخشی از مشکلات این گونه اقتصاد ها اشاره می کنیم:

  افزایش بیکاری
      بعد از خصوصی سازی شرکت های بزرگ در کشور های کمونیستی و به جهت افزایش کارایی بخش زیادی از نیروی کار این کشورها اخراج شدند، زیرا در زمان قبل از فروپاشی شرکت های دولتی بدون اینکه نیازی به کارکنان بیشتر داشته باشند آنها را جذب کرده بودند که بعد از خصوصی سازی این کارمنان اخراج شدند و بیکاری در این کشور ها افزایش یافت.

  تورم بالا
      در کشور های کمونیستی قیمت ها به طور مستقیم از طرف دولت به بازار تحمیل می شد و بعد از فرو پاشیدن این نظام و برداشته شدن قوانین و مقررات و نبود سازمان های ناظر مرتبط، این قیمت ها  افزایش چشم گیری داشتند.

  فساد
      مشکلات پیش روی کارآفرینان و ضعف نهاد های اقتصادی باعث افزایش تمایل کارآفرینان به فساد شده بود و نبود سیستم قضایی کارا باعث هر چه بیشتر شدن این فساد ها شده بود.

  کمبود و یا نبود زیر ساخت ها
      بخاطر توسعه محدود بازار سرمایه، زیر ساخت های لازم برای نظام اقتصادی این کشور ها شکل نگرفته بود و به سبب ذات نظام کمونیستی ارتباطات محدودی با باقی کشور های دنیا وجود داشت که این خود موجب عدم جذب سرمایه گذاری خارجی شده بود. بعد ها با قوانین متعدد مانند «سرمایه گذاری مستقیم خارجی» اقدام به جذب سرمایه از کشور های مختلف کردند.

  نابرابری
      نابرابری در اقتصاد های در حال گذار به علت بهره برداری کارآفرینان و دلالان  از منابع اقتصادی و بیکاری عده دیگر و افزایش تورم از سوی دیگر رشد فزاینده ای دارد.

  کمبود مهارت های کارآفرینی
      بخاطر تجربه کم مردم این کشور ها در کارآفرینی به علت نبود بخش خصوصی در گذشته، کمبود این گونه مهارت ها در این کشور ها باعث ناکارآیی بیشتر بخش خصوصی و افزایش زمان لازم برای ایجاد بخش های مختلف اقتصادی می شود.

  فرهنگ غلط کاری
      در فرهنگ کاری دولتی کارمند موقعیت شغلی خود را در خطر نمی بیند که این باعث می شود انگیزه ای برای بهبود کارایی و فعالیت های خود نداشته باشد، که این خود باعث کاهش کارایی و کاهش سود آن شرکت می شود،  با خصوصی شدن شرکت ها این کارمندان با داشتن ذهنیت گذشته و در خطر ندیدن شغل خود همچنان ناکارآمد باقی می مانند
     
       بسیاری از کشور ها در ایجاد چهار چوب مشخص و کارا برای نهاد های اقتصادی در جهت رشد اقتصادی ناکام ماندند، مناسب نبودن نهاد های رسمی و غیر رسمی برای اقتصاد این کشور ها موجب شد که فساد و استفاده از ارتباطات شخصی به بخش جدا ناپذیر کسب و کار ها تبدیل شود. در بسیاری از موارد کارآفرینان موفق این کشور ها کسانی بودند که در دادن رشوه و کنار آمدن با نهاد های رسمی کشور(از طریق بدست آوردن توافقات شخصی و غیر رسمی) مهارت داشتند. با صرف زمان و منابع بسیار این ناکارآمدی سیستم اقتصادی کشور های بعد از فروپاشی شوروی اصلاح شد اما این زمان و منابع ارزشمند می توانست صرف توسعه کارآفرینی شود.

  اهمیت بنگاه های کوچک و متوسط در شکل دادن اقتصاد و پیشرفت اقتصادی، ایجاد اشتغال، افزایش رقابت و کاهش نابرابری بر کسی پوشیده نیست، اما این اثر بسته به زیر ساخت ها و نهاد ها و سازمان ها در کشور های مختلف متفاوت است. کارآفرینی در اقتصاد های در حال گذار به خاطر ویژگی های آن مانند تغییر دائمی قوانین و فعل و انفعالات بین شخص کارآفرین، رفتار بنگاه ها و محیط اقتصادی به طور مشخص مورد مطالعه قرار گرفته است. طبق نظر بسیاری از صاحب نظران این حوزه بنگاه های کوچک و متوسط بخاطر چالاکی خود در مقابل قوانین، راه برون رفت از بسیاری از مشکلات ایجاد شده در خلال تغییر نظام اقتصادی می باشند.

  در ادامه این سلسله مقالات به اهمیت نهاد های رسمی و غیر رسمی مختلف بر روی بنگاه های کوچک و بزرگ و شکل گیری این نهاد ها در اقتصاد های در حال گذار می پردازیم.

  منبع

  Mirela Xheneti & Will Bartlett, "Institutional constraints and SME growth in post-communist Albania",  Journal of Small Business and Enterprise Development, Vol. 19 Iss 4 pp. 607 - 626

  "Transition economies", Economics Online, cited at Novenber 4, 2017, http://economicsonline.co.uk/Competitive_markets/Transition_economies.html