چندی پیش بمب خبری سوفیا، سرتیتر اخبار شد. ربات زن نمای ساخت شرکتی هنگ کنگی در یک کنفرانس خبری شرکت کرد و حتی با مجری نیز شوخی کرد! سوفیا با تسلط به سوالها درباره خودش و روبات‌های انسان نمای هوشمند پاسخ داد و وقتی درباره روباتهای شرور فیلم بلیدرانر از او سوال شد، گفت که انسانها نباید نگران روباتها باشند و به شوخی اضافه کرد: شما یا زیادی ایلان ماسک می‌خوانید یا خیلی فیلم هالیوودی نگاه می‌کنید.

جالب تر اینکه عربستان به سوفیا، شهروندی داد و اکنون سوفیا به عنوان یک روبات شهروند عربستان است. این مساله در عربستان و جهان با واکنش های بسیار زیادی مواجه شد! مثلا برخی گفتند وقتی عربستان حقوق شهروندان (به ویژه زنان خود) را رعایت نمی کند، چرا دست به چنین کاری زده است؟ یا اینکه کارگران غیرماهر خارجی بسیاری بعد از سال های طولانی نمی توانند حق شهروندی بگیرند و یا حتی برخی ایراد گرفته اند که سوفیا حجاب اسلامی ندارد و چرا باید به عنوان شهروندی یک کشور اسلامی پذیرفته شود.

نمی دانم این تصمیم مقامات عربستانی مبتنی بر تحلیل بوده یا هیجان، اما نتیجه اقدام آنان و اتفاقاً واکنش ها که عموما منفی بوده نشان از درست بودن و هوشمندانه بودن تصمیم دارد. این مساله را چند خط پایین تر توضیح می دهم.

  تحلیل و تجویز راهبردی:

بگذارید به سوفیاهای ایرانی سر بزنیم تا این موضوع بیشتر برای ما روشن شود. آنهایی که سی سال به بالا دارند باید یادشان باشد که چقدر در برابر ویدئو مقاومت شد. اما اکنون همه، داستان نجس بودن آن را فراموش کرده ایم. در آن روزها می گفتند ویدئو باعث متلاشی شدن خانواده می شود و ارزش های دینی و فرهنگ ملی ما را تهدید می کند. اما بامزه اش اینجاست که بعد از چند سال علاوه بر اینکه ویدئو در بسیاری از خانه ها ورود پیدا کرد، بلکه در دفتر کار مسئولان همان نهادهایی که با آن مخالفت می کردند نیز جاخوش کرد و دولت موسسه رسانه های تصویری برای توزیع فیلم های ویدئویی ایجاد کرد (دکتر نعمت الله فاضلی،  فرهنگ پژوه معاصر).

یک مثال با مزه دیگر: مردم طهران دوچرخه را وسیله ِجنّی می دانستند که اجنه آن را می رانند زیرا به باورها آنها این امر خلاف عقل آدمی است که وسیله ای بدون اتکا به چیزی، روی دو چرخ حرکت کند و نیفتد: مرکوب های [وسیله سواری] دو پایی که نام مرکب شیطان بر آنها نهاده شده و راکبینی [سوارانی] که در زیبایی رخسار و گوشت و قالبی متناسب و ساق و رانهایی برهنه که بچه شیطان نام گرفته پیر و جوان و مخصوصا صورت پسندان و هرزه دلان را به سوی خود کشیده، همراه حرکاتی محیر العقول ....

چه باید کرد؟ به نظر می رسد توجه به سه نکته زیر راهگشا باشد.

1- درس آموزی تاریخی: بدانیم که همواره در طول تاریخ مقاومت در برابر تغییر امری طبیعی است. واکنش یک جامعه در برابر چیزهای نو که ناشناخته هستند یا نفی ایدئولوژیک (با ارزش های ما در تضاد است) خواهد بود یا نفی ابزاری (به درد نمی خورد و برای ما فایده ای ندارد). اما کم کم نوآوری جای خود را باز می کند.

2-تمرکز بر نوگرایان. در هر جامعه ای برخی محافظه کارند و دیرتر از همه به کاروان نوآوری می پیوندند، برخی نیز تحلیل گرند و صبر می کنند تا فواید نوآوری برای شان واضح شود، اما عده ای هستند که نوگرا هستند و امور نوظهور را تست می کنند و همین ها هستند که باعث می شود نوآوری پس زده نشود و به دل سنت های جامعه رسوخ کند. در هر نوآوری ای باید این بخش از مردم را شناخت و آنان را تبدیل کرد به مروجان نوآوری.

3-استفاده هوشمندانه از نمادها و سمبل ها: کارهای نمادین به ویژه توسط افراد شاخص می تواند در شکستن سد ذهنی بسیار موثر افتد. به عنوان مثال یکی از مدیران درب اتاقش را کند و وصل کرد به سقف. این حرکت نمادین را در سازمانی انجام داد که بروکراسی و فاصله بین مشتریان و سازمان زیاد بود و این مدیر با این حرکت نمادین، به جای ساعت ها سخنرانی و صدها دستورالعمل، یک پیام مهم به سازمان داد: کم کردن فاصله ها. این کاری که عربستان انجام داد (اعطای شهروندی به سوفیا) هیچ بار حقوقی جدی ندارد. اما یک حرکت سمبلیک بسیار بسیار موثر است. یک سیگنال جدی برای تمام مردمش و حتی جهان. حرفی که پشت سر این اقدام به قلب جامعه نفوذ کرد را نمی شد با میلیون ها دلار خرج امور فرهنگی کردن به جامعه منتقل کرد.

موتور نوآوری در جهان هیچ گاه خاموش نخواهد شد. چرا که خداوند انسان را جستجوگر و همچون خود خلاق آفریده است و بنا به فرموده اش در کتب آسمانی در سنت های الهی تبدیل و تحویلی نیست. پس به جای آن که با سنت های الهی (بروز و ظهور امور جدید و نوآورانه) بجنگیم، توانمندهای 5 گانه فهم، ایجاد، انتخاب، پذیرش و ترویج نوآوری را در خود و در فرزندان، خانواده و جامعه مان گسترش دهیم و سوفیاها را در آغوش بکشیم.