زمانی که هر فرد انسانی میان خودش و دیگران تفاوتی شگرف می بیند و هر آنچه برای خود حق می پندارد برای دیگری ناحق می داند و به عکس آن و زمانی که همدلی و مشابهتی میان خود و سایرین نمی بیند و نسبت به غیر خود کاملا بی تفاوت و گاهی بی رحم است ، وی دچار خودشیفتگی است .

 خودشیفتگی منجر می شود تا ما از زندگی واقعی و سالم دور بمانیم و تصوری افراطی از شخصیت خود داشته باشیم . خودشیفتگی ، حقیقت طلبی را می سوزاند و واقع گرایی را کور می کند؛ گویا هماره خود را در آیینه ای محدب می نگریم و عظمت و شکوه بی پایه و اساسی را به خود نسبت می دهیم . . .

ما هماره انسان های خودشیفته ای را در زندگی مان دیده ایم که چونان قلکی توخالی با سر و صدایی زیاد ، احوالاتمان را به اشمئزاز نزدیک کرده اند ، اما شاید این وجه ناپسند را در خود ندیده ایم ، وجهی که به ما اجازه داده ، از انسان دیدن دیگران و از حق بهره بردن هر آنچه که ما برای خود حق می دانیم محرومشان کنیم . زمانی که خودشیفته ایم از واقعیت وجودی خود توهمی مالیخولیایی داریم و چنین توهمی را می خواهیم به دیگران تزریق کنیم . .

خودشیفتگی پیامدهای بسیار خطرناکی را برای انسان به ارمغان می آورد . ما در اینجا 4 پیامد شاخص تر آن را که هم برای فرد و هم برای محیط او حاصل می آید را بر می شمریم :

1 . پیش داوری : من پیش از مواجهه با هر فردی یا هر محیطی ، درباره اش حکم می کنم ، حکمی پیش از مواجهه و پیش از تجربه و درک ، فقط به این دلیل که آن فرد یا محیط غیر از من یا غیر از گروه من است و چون تعلقی به من ندارد و من بسیار از خود راضی هستم ، حق دارم حکم یا قضاوتی را نادانسته و نیازموده اعلام کنم .

2 . جزم و جمود/ دگماتیزم : صاحب عقیده یا باوری هستم که به هیچ وجه من الوجوه نمی توانم بدان تگ یا نکته یا اشارتی یا استثنایی یا . . . را به آن بچسبانم و محال بدانم که عقیده ام غلط باشد . هماره بر این باور باشم که دارای باور صادق موجه هستم .

3 . تعصب : به انسانی یا تفکری وفادار شوم و با آن دست بیعت و وفاداری بدهم ، به هر دلیلی این انسان یا تفکر فاسد و شرور و ظالم از کار در بیاید ، اما من همچنان بر این وفاداری پایدار بمانم و پابرجا و نخواهم اشتباهات یا ظلم یا . . . ناشی از آن تفکر یا فرد یا . . . را که بدان وفادار ماندم را ببینم یا انکار یا توجیه کنم؛ به این دلیل که نمی توانم بپذیرم وفاداری ام غلط است و من در گزینش خود خطا کرده ام و روی گزینش غلط خود همچنان پافشاری نمایم .

4 . بی مدارایی / بی رواداری / بی روا شماری : من طرز زیست ها و طرز اندیشه های دیگر را دارای حق حیات ندانم ، تنها طرز زیست و طرز اندیشه خود را صاحب حق حیات بدانم و تنها صاحب حق واقعی بپندارم؛ به این دلیل که آن طرز زیست ها و طرز اندیشه ها متعلق به من نیستند ، پس حقی ندارند که حیات داشته باشند . ( تفتیش عقاید یکی از پیامدهای بی مدارایی و خودشیفتگی است که در واقع یعنی عدم تحمل باورهای متفاوت و نه تنوع زیستن؛ در واقع نه تنها دگرزیستی تحمل نمی شود که دگر اندیشی را نیز تحمل نمی کند ) . یعنی تنها طرز اندیشه من و زیست من درست است ! ! !

اریش فروم بر این باور است که اخلاقی زیستن ، خودشیفتگی را از بین می برد و به تبع آن این چهار فرزند ناخلف از بین رفته و در نتیجه زندگی بهتری برای انسان ها حاصل می آید .

در نتیجه اولین گام ما برای واقع گرا بودن و حقیقت طلبی ، زیر پا نهادن خودشیفتگی است؛ خودشیفتگی که با خودکاوی واقعی می توان کنار نهاده شود . البته این به معنای ندیدن حق حیات و حق انسانی خودمان برای زیستن نیست . متاسفانه ما همواره تعادل را گم می کنیم ، یعنی یا از یک سوی بام می افتیم و گاه از سویی دیگر؛ یا اینقدر خودمان را بیهوده بزرگ می کنیم که هیچ چیز و هیچ کس را نمی بینیم و یا اینقدر کوچک می کنیم و ذره که دیگر حقی را برای خودمان به عنوان یک انسان قائل نمی شویم . همه ما انسانیم و حق حیات داریم ، حقی برابر که نه تحمیلی است و نه ناچیز و بی ارزش

برگرفته ای از درس گفتارهای روانشناسی اخلاق استاد مصطفی ملکیان